Title: Ceza Yargılamasında Yakalama, Zorla Getirme ve Çağrı
Reviewed by Av. Tuğsan YILMAZ on Aug 31
Rating: 5.0

Ceza yargılaması soruşturma ve kovuşturma evrelerinden oluşur. İkisini birbirine bağlayan evre ara muhakeme evresidir. Yetkili mercilerin suç şüphesini öğrenip mahkemenin iddianameyi kabulüne karşı geçen evreye soruşturma evresi, bu süreden kesin hükme kadar geçen süreye ise kovuşturma evresi denir. Soruşturmanın amacı suçla ilgili delillerin toplanıp, korunmasıdır. Savcı suçun işlendiğine dair bir şüphe ile soruşturmayı başlatır. Kolluk vasıtasıyla şüpheli ve sanıklara ve delillere ulaşmaya çalışır.

Ceza Yargılamasında Yakalama

Yakalama tedbiri Ceza Muhakemesi Kanunu 90. md uyarınca, herkes tarafından yapılabilir. Ancak kişilerin özgürlük haklarını kısıtladığı için belirli şartlara tabidir. Buna göre kişiye suç işlerken rastlanılması, suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçma olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması hallerinden birinin olması gerekir.

Kolluk görevlileri ise tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde; cumhuriyet savcısına veya amirlerine derhal başvurma olanağı bulunmuyorsa, yakalama yetkisine sahiptir. Ayrıca suç şikayete tabiyse şikayetin de bulunması gerekir. Soruşturma ve kovuşturması şikayete bağlı olmakla birlikte, çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malullük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini savunmayacak kişilere karşı işlenen suçüstü hallerinde kişinin yakalanması şikâyete bağlı değildir.

Kolluk yakalanan kişinin yakalandığı sırada kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri alır. Yakalanan kişiye kanuni haklarını bildirir. Ayrıca soruşturmada çağrıya uymayan ya da çağrı yapılamayan şüpheli hakkınca savcının istemiyle sulh ceza hâkimi tarafından yakalama emri düzenlenebilir. Tutuklamaya itiraz halinde itiraz mercii de yakalama kararı düzenleyebilir. Yakalanıp da kolluğun elinden kaçan şüpheli veya sanık ya da cezaevinden kaçan hükümlü hakkında savcılar ve kolluk kuvvetleri de yakalama emri düzenleyebilir. Yakalama emrinde kişinin açık eşkâli, biliniyorsa kimliği ve yüklenen suç ile yakalandığında nereye gönderileceği gösterilir. Mahkeme ise sanığın hazır bulunmasına ve zorla getirme kararı veya yakalama emriyle getirilmesine her zaman karar verilebilir. Yakalanan şahıs kolluğa, kollukça yakalanan şahıs ise düzenlenen soruşturma belgesi ile C. Savcılığına sevk edilir. Savcı şüpheliyi serbest bırakabilir ya da soruşturma tamamlanmadıysa sorguya sevk eder, gözaltına alınması ile tutuklamaya sevkine karar verebilir.  Yakalama kararına karşı itiraz yolu açıktır. İtirazı sulh ceza hakimliği kabul ederse yakalananın evrakla birlikte savcılıkta hazır bulundurulmasına karar verir. İtiraz ret edilirse süre sonunda şüpheli veya sanık c.savcılığında hazır bulundurulur. Bu suretle getirilen şüpheliyi C. Savcısı serbest bırakabileceği gibi, sorguya sevk edip tutuklanmasını talep edebilir.

Yakalama işlemine ilişkin cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi veya kanuni temsilcisi, eşi veya 1. ya da 2. dereceden kan kısmı hemen serbest bırakılma için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Hâkim incelemeyi evrak üzerinde yapar ve 24 saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır. Ya ret eder ya da yakalananın soruşturma evrakı ile savcılıkta hazır bulundurulmasına karar verir. Serbest bırakılan şüpheli bir daha yeni delil olmadıkça yakalanamaz. Hâkim veya mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine soruşturma ve kovuşturma evresinde yakalanan kişi en geç 24 saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkartılır. Bu mümkün değilse yakalandığı yer adliyesine, bu da mümkün değilse en yakın adliyede kurulu sesli ve görüntülü iletişim sisteminin kullanılarak yetkili hâkim veya mahkeme tarafından bu kişinin sorgusu yapılır. Şüpheli veya sanık yakalandığında cumhuriyet savcısının emriyle bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber verilir. Yakalanan kişi yabancıysa yazılı olarak karşı çıkmadığı müddetçe durumu vatandaşı olduğu devletin konsolosluğuna bildirilir. Soruşturma ve kovuşturması şikayete bağlı suçlarda şikayetten önce şüpheli yakalanmış olursa, şikayete yetkili olan kimseye ve bunlar birden fazlaysa en azından birine yakalama bildirilir. Kural olarak yakalanan kişiye kelepçe takılmaz. Ancak kaçmasına ya da kendisi veya bir başkasının hayat bütünlüğüne yönelik tehlike oluşturuyorsa kelepçe takılır. Küçüklere kelepçe takılamaz.

Ceza Yargılamasında Zorla Getirme

Zorla getirme kararı vermeye soruşturma evresinde savcı veya hâkim, kovuşturma evresinde ise mahkeme yetkilidir. Hakkında tutuklama kararı verilmesi veya yakalama emri düzenlenmesi için yeterli nedenler bulunan veya CMK 145e göre çağrıldığı halde gelmeyen şüpheli veya sanığın zorla getirilmesine karar verilebilir. Bu yeterli nedenler kuvvetli suç şüphesini gösteren delillerin ve tutuklama nedeninin bulunması, bu tedbirin gerekli ve orantılı olması şartının sağlanmasıdır. Bu şartlar varsa daha önce usulüne uygun olarak çağrılmasa da zorla getirme kararı verebilir. Kuvvetli suç şüphesi ve sanığın delilleri yok etmeye, değiştirmeye ya da tanıklara baskı yapmaya yönelik girişimleri varsa usulüne uygun çağrı yapılmasa da zorla getirme kararı uygulanabilir. CMK 100/3 teki suçların işlendiğine yönelik kuvvetli şüphe barındıran şüpheliye çağrı yapılmamış olsa bile zorla getirme kararı verilebilir. Ancak sadece adli para cezası gerektiren suçlar ve hapis cezasının üst sınırı 1 yılı geçmeyen suçlarda usulüne uygun çağrı yapılmadan zorla getirme kararı verilemez. Burada tutuklama kararı verme yetkisine sahip olmayan savcı tutuklama nedenlerine dayanarak zorla getirme kararı verebilecektir.

Soruşturma evresinde çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında Cumhuriyet Savcısının istediğiyle Sulh Ceza Hâkimince yakalama emri düzenlenebilir. Savcı bu ihtimalde zorla getirme kararı verebilecektir. Tutuklama isteminin reddi kararına itiraz halinde usulüne uygun çağrıya bakılmaksızın itiraz merci zorla getirme kararı verebilir. Kovuşturmada kaçan sanıklar hakkında da zorla getirme kararı verilebilir.

Hakkında tutuklama kararı verilmesi veya yakalama emri düzenlenmesi için yeterli nedenler bulunan ve usulüne uygun çağrılıp gelmeyen şüpheli veya sanığın zorla getirilmesine karar verilebilir.

Ceza Yargılamasında Çağrı

Usulüne uygun çağrı davetiyeyle olur. Davetiye de çağrı nedeni açıkça belirtilir, gelmezse zorla getirileceği yazılır. Suç hakkında bilgi verilir ve çağrılanın ne sıfatla çağrıldığı belirtilir. Tebligatın da usulüne uygun yapılması gerekir. Bu şartlarla gelmeyen şüpheli veya sanık hakkında zorla getirme kararı verilebilir. Kanun saklı tuttuğu haller dışında hazır bulunmayan sanık hakkında duruşma yapılamaz. Gelmemesinin geçerli nedeni yoksa zorla getirilmesine karar verilir. Mahkeme ise sanığın hazır bulunmasına ve zorla getirme kararı veya yakalama emriyle getirilmesine her zaman karar verilebilir.  İstisnai haller dışında mahkeme aşamasında öncelikle zorla getirme kararının verilmesi gerekir. Zorla getirmeye rağmen gelmeyen sanık hakkında yakalama kararı verilebilir.

Zorla getirme kararı, şüpheli veya sanığın açıkça kim olduğunu, kendisiyle ilgili suçu, gerektiğinde eşkâlini ve zorla getirilmesi nedenlerini içerir. Açık ve gerekçeli olmalıdır. Zorla getirme kararı ile çağrılan şüpheli veya sanık derhal, olanak bulunmadığında yol süresi hariç en geç yirmi dört saat içinde çağıran hâkimin, mahkemenin veya Cumhuriyet savcısının önüne götürülür ve sorguya çekilir veya ifadesi alınır. Zorla getirme, bunun için haklı görülecek bir zamanda başlar ve hâkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcısı tarafından, sorguya çekilmenin veya ifade almanın sonuna kadar devam eder.